Tsjernobyl is uiteraard een naam die tot ieders verbeelding spreekt. Jong en oud zijn zich wel bewust van de enorme ramp die zich heeft afgespeeld in de nacht van 26 april 1986. Het was toen dat er in de kernreactor met nummer vier van het complex een test werd uitgevoerd. Op zich niet zo heel bijzonder, ware het niet dat deze test de nodige risico’s met zich meebracht. Bovendien was het ook nog eens zo dat de test gepland stond voor de dagploeg. De test moest evenwel worden uitgesteld omwille van een urgent probleem met een andere elektriciteitscentrale.
Omwille van deze reden was het de avondploeg die de opdracht voor de kiezen kreeg… en die bleek daar helemaal niet op voorbereid te zijn. Een bedieningsfout zorgde er uiteindelijk voor dat de reactor nagenoeg volledig stil kwam te liggen. Hierdoor viel het warmtevermogen sterk terug richting een waarde van 30 MW. Dit was heel wat minder dan de 700 MW welke was vereist voor het uitvoeren van de test. Deze fout lag aan de basis van de tot op moment van schrijven grootste kernramp ooit.
Controverse
Nadat de ontploffing van kernreactor 4 had plaatsgevonden duurde het nog een geruime tijd vooraleer er een officiële melding kwam van het incident. Het was uiteindelijk pas op het moment dat Zweden alarm sloeg dat de Sovjets met een officiële mededeling naar buiten kwamen. Het spreekt voor zich dat dit zomaar voor nog meer controverse zorgde. Het resultaat was namelijk dat de rest van Europa veel minder tijd had om de situatie in te schatten en passende maatregelen te treffen.
Uiteindelijk zouden 31 mensen het leven laten bij de ontploffing van de kernreactor. Tot op de dag van vandaag zijn de gevolgen van de kernramp nog duidelijk zichtbaar. Dit gezegd zijnde is het wel zo dat zowel Tsjernobyl als de omgeving op vandaag gewoon bezocht kunnen worden. Sterker nog, ze vormt één van de meest toeristische bestemmingen van Oekraïne, hoe vreemd dat ook mag lijken.
De directe gevolgen van de kernramp
Naar aanleiding van de kernramp werden meteen verschillende acties ondernomen. In eerste instantie werd er voor gekozen om iedereen binnen een straal van 30 kilometer te evacueren. Bovendien werden alle dieren uit de omgeving afgemaakt. Dit omdat men vreesde dat er anders nog een verdere verspreiding van de besmetting plaats zou vinden. De gebouwen in de buurt van de kernreactor werden allemaal afgespoeld en de aarde werd uitgegraven. Stuk voor stuk acties die er voor moesten zorgen dat een verdere besmetting van de omgeving zou kunnen worden voorkomen. In de praktijk hebben veel van deze acties echter de grond rond Tsjernobyl aanzienlijk verontreinigd.
Tegelijkertijd werd er ook gestart met het bouwen van een betonnen sarcofaag rondom de reactor van de kerncentrale. Dit was van cruciaal belang. Alleen op deze manier kon men namelijk de straling (grotendeels) een halt toeroepen. Door de jaren heen is deze sarcofaag echter danig verouderd en ontstond het risico op scheuren. Omwille van deze reden werd er in 2012 besloten om een nieuwe sarcofaag te bouwen. De bouw daarvan werd eind november 2016 afgerond. Op 10 april 2015 werd er verder gestart met de ontmanteling van de centrales met nummers één, twee & drie. De regering van Oekraïne had daarvoor een bedrag uitgetrokken van zomaar even 28,5 miljoen euro.
In 2011 opengesteld voor het publiek
De site van de kerncentrale en haar omgeving zijn sinds het jaar 2011 geopend voor het publiek. Althans gedeeltelijk. In dat jaar beslisten de autoriteiten dat het veilig was voor mensen om onder meer een deel van de stad Pripyat te bezoeken. Een bezoek aan de officiële, zogenaamde ‘Exclusion Zone’ is uitsluitend mogelijk onder begeleiding van een gids. In de te bezoeken delen van deze zone is de straling op moment van schrijven (anno 2019) vergelijkbaar met deze waaraan je wordt blootgesteld tijdens een langeafstandsvlucht.
Op dit vlak zou gesteld kunnen worden dat het grootste gevaar niet meer zozeer schuilt in de straling, maar wel in de staat van de gebouwen… al is dat misschien weer net wat te kort door de bocht. In ieder geval, elk jaar opnieuw brengen duizenden mensen een bezoek aan de zone rond de kerncentrale. Dit gezegd zijnde is het wel zo dat de gidsen altijd een zogenaamde ‘geigerteller’ bij zich hebben. Deze wordt gebruikt om de straling te meten waardoor de meest geïnfecteerde gebieden vermeden kunnen worden.
Verboden locaties in de Exclusion Zone
Dat er sinds het jaar 2011 toeristen zijn toegelaten in de zone rond de kerncentrale betekent dus niet dat je hier zomaar kan doen wat je hart maar verlangt, in tegendeel. Niet alleen is de Exclusion Zone alleen te bezoeken met een erkende gids, daarnaast zijn er ook nog steeds bepaalde delen van de zone ontoegankelijk voor bezoekers. Dit geldt onder meer voor de kelder van het plaatselijke ziekenhuis. Dit is ook vrij logisch. De kelder van het ziekenhuis werd immers gebruikt als (tijdelijke) opslagplaats voor de uitrusting en kleding van de eerste hulpverleners die betrokken waren bij de ramp.
Welke plaatsen kunnen er precies worden bezocht?
Inmiddels weet je dat er verschillende plaatsen niet bezocht kunnen worden tijdens de excursie. Welke delen van de geïnfecteerde zone kunnen nu echter wel worden bezocht? Eigenlijk verrassend veel. Een logische vraag die veel mensen zich stellen is onder meer of ze reactor 4 daadwerkelijk kunnen bezoeken of niet. Dat is tot op vandaag niet mogelijk. De excursies die je meenemen naar de site van de kerncentrale behouden een afstand van 200 meter ten opzichte van de sarcofaag. Dat kan voor veel mensen misschien een teleurstelling zijn, maar de kerncentrale van zo dichtbij kunnen aanschouwen is reeds behoorlijk bijzonder. Tijdens een bezoek aan de site zijn er nog heel wat meer locaties die je kan ontdekken.
1.) Het Rode Bos
Op het ogenblik dat de reactor in brand stond was het vooral het nabijgelegen pijnboombos welke de meeste straling en radioactieve stoffen absorbeerde. Zo’n slordige 10 vierkante kilometer van het bos werd door de intense straling aangetast en stierf. Dit zorgde er voor dat het bos over een bloedrode kleur kwam te beschikken. Het is opvallend dat deze zone nooit werd “gereinigd”. Dit zorgt er voor dat de straling er tot op de dag van vandaag nog vele malen groter is in vergelijking met de directe omgeving van de reactor zelf. Dit is dan ook één van de locaties waarvan het wordt afgeraden om er (voor langere tijd) rond te wandelen.
2.) Het plaatsje Tsjernobyl
Het plaatsje Tsjernobyl heeft tegenwoordig een troosteloze aanblik. De leegte heerst dan ook op deze locatie. De wegen liggen er slecht onderhouden bij, de vegetatie groeit weelderig en de chaotische velden zonder vee geven het geheel een extra sombere uitstraling. Zowel de huizen als de straten zijn weer deels teruggenomen door de natuur. Dat maakt de aanblik schrijnend, maar tegelijkertijd ook heel bijzonder. Het wordt aangeraden om voorzichtig te zijn om de druk begroeide gebieden te betreden. De stralingsniveaus die worden gemeten bij de vegetatie liggen vaak vele malen hoger dan op bijvoorbeeld de straat het geval is. Gidsen zullen je er bij een bezoek aan Tsjernobyl ook altijd voor waarschuwen om niet op het mos te lopen. Ook met het opgehoopte stof op droge plaatsen moet je voorzichtig zijn.
3.) De stad Pripyat
Een tweede locatie die niet op de planning mag ontbreken luistert naar de naam ‘Pripyat’. Dit is de stad waar het personeel van de kerncentrale gehuisvest was. Ook Pripyat heeft logischerwijs ernstig te lijden gehad onder de gevolgen van de kernramp. Het is tegenwoordig eigenlijk ondenkbaar dat hier ooit ruim 49.000 mensen woonden.
Overal in de stad zijn de tekenen van een haastig vertrek nog pijnlijk zichtbaar. Zowel achtergelaten stukken speelgoed, tassen, boeken, meubels en zelfs gasmaskers zijn verspreid over de vloeren van de verlaten gebouwen terug te vinden. Het geheel oogt best luguber, maar is toch o zo bijzonder. Een unieke locatie die bijzonder vaak op de gevoelige plaat wordt vastgelegd is natuurlijk de kermis. Deze zou vier dagen nadat de ramp plaatsvond worden geopend. Het bekende reuzenrad, de botsauto’s, de schommels en paardenmolen hebben dus nooit gewerkt.
4.) De Doega-3
Nog een bijzondere bezienswaardigheid welke deel uitmaakt van de verboden zone is de zogenaamde ‘Doega-3’. Het betreft hier een radarsysteem welke door de Sovjets werd gebouwd. De indrukwekkende constructie werd gebouwd met als doel om ballistische raketten te detecteren. Het systeem moest in de directe nabijheid van de kerncentrale worden gebouwd. Dit uiteraard omwille van het enorme stroomverbruik welke ze realiseerde. De staalconstructie beschikt over een ronduit imposante uitstraling. Ze heeft dan ook een hoogte van 100 meter en een lengte van 460 meter.
Hoeveel kost een bezoek aan Tsjernobyl?
Vanuit Kiev worden er verschillende excursies aangeboden naar de Exclusion Zone. De kostprijs die je moet betalen is dan ook een beetje afhankelijk van het soort excursie die je boekt. In principe kan je er rekening mee houden dat je als toerist een bedrag van ongeveer 115 à 125 euro kwijt bent voor een bezoek aan de site. Hierin is de kostprijs van het busvervoer evenals de gids inbegrepen. Hou er eveneens rekening mee dat de prijs kan worden beïnvloed door de periode waarin je de site bezoekt. Tijdens populaire periodes ligt de kostprijs van een excursie dan ook logischerwijs hoger dan in het laagseizoen.
Conclusie; een absoluut zeer bijzondere locatie om te bezoeken
Toegegeven, er zijn vrolijkere locaties om te bezoeken dan Tsjernobyl en haar omgeving. Dit gezegd zijnde is het wel zo dat iedereen deze zone eigenlijk ooit eens bezocht moet hebben. De impact die de grootste kernramp uit de geschiedenis heeft gehad op de omgeving van de kerncentrale is werkelijk ongelofelijk. Vergeet zeker niet om je fototoestel op te laden en te voorzien van een voldoende grote geheugenkaart. Het laatste wat je namelijk wil is in deze bijzondere omgeving tegen limieten aanlopen. Verder geldt dat je vooral moet genieten van het uitzonderlijke tafereel dat zich hier ontvouwt. Eén ding staat in ieder geval vast, Tsjernobyl en haar omgeving is een bestemming die je nooit of te nooit meer zal vergeten.